Νίκου Παπακώστα: «Αποκάλυψη του Ιωάννη»Έμμετρη απόδοση στα σύγχρονα ελληνικά

Του Αυγερινού Θ. Ανδρέου Ο γνωστός σε όλους μουσικοσυνθέτης Νίκος Παπακώστας πριν λίγους μήνες, για τις ανάγκες κυρίως του ομώνυμου μουσικού συνθετικού έργου του, απέδωσε ο ίδιος την Αποκάλυψη του Ιωάννη στην ομιλούμενη νεοελληνική γλώσσα. Η απόδοση έγινε έμμετρα, στον γνωστό δεκαπεντασύλλαβο, που ιστορικά και βιωματικά ταιριάζει στους Έλληνες από την εποχή του Ομήρου μέχρι τις μέρες μας. Το έργο αποτελείται από 1272 στίχους ανομοιοκατάληκτους (318 τετράστιχα). Σημειώνω ένα από αυτά: (10/3/2012) "Και τότε είδα π' άνοιξε την έκτη τη σφραγίδα. Σεισμός μεγάλος γίνηκε και σείστηκε η πλάση. Ήρθε κι ο ήλιος μαύρισε, σαν τρίχινο σακκούλι και η σελήνη ολάκερη κοκκίνησε σαν αίμα". Για το μουσικό συνθετικό έργο του Νίκου Παπακώστα, που ήδη βρίσκεται στο προσκήνιο, δεν μπορώ να εκφέρω γνώμη. Πιστεύω, βέβαια, ότι είναι άριστο, αντίστοιχο της μεγάλης και εγνωσμένης αξίας του, όχι μόνον στην Ελλάδα, αλλά και εκτός αυτής. Για την μετάφραση, όμως, θεωρώ ότι μου ανήκει λόγος, τον οποίο και εκφέρω. Κατ' αρχήν η μετάφραση του όποιου αρχαίου κειμένου και μάλιστα όταν θέλει να είναι πιστή και ακριβής και όχι ελεύθερη, είναι εγχείρημα δυσχερές. Μεγαλύτερη δυσκολία παρουσιάζουν τα κείμενα της ελληνιστικής περιόδου, στην οποία ανήκει και η Αποκάλυψη του Ιωάννη, γιατί οι κανόνες (γραμματικοί και συντακτικοί) της αττικής διαλέκτου είχαν υποχωρήσει και χαλαρώσει αρκετά. Η έμμετρη απόδοση των έργων αυτών είναι έργο ακόμη πιο δύσκολο. Λίγοι πέτυχαν σε τέτοια προσπάθεια. Αξίζει να σημειωθεί η ποιητική απόδοση του "Άσματος Ασμάτων" της Παλαιάς Διαθήκης, από τον ποιητή Λευτέρη Παπαδόπουλο, η οποία είναι πολύ επιτυχής. Το έργο αυτό του Ιωάννη, η Αποκάλυψη, είναι αλήθεια ότι στερείται γνωστικής και λογοτεχνικής αξίας. Η θεολογική του αξία έχει πολλούς κυματισμούς. Επτά περίπου αιώνες ήταν εκτός Εκκλησίας. Αμφισβητήθηκε η γνησιότητά του από μεγάλους Πατέρες της Εκκλησίας, από Θεολόγους και από Ιστορικούς. Στην Ανατολική Εκκλησία γίνεται δεκτό, αλλά δεν περιλαμβάνεται στη Θεία Λειτουργία, αντίθετα με την Καθολική και την Προτεσταντική. Θεωρείται από άλλους θεόπνευστο και προφητικό έργο και από άλλους άχρηστο έργο εξημμένης φαντασίας, το οποίο στοχεύει στην πρόκληση φόβου και τρόμου στους πιστούς για τα μελλούμενα, με σκοπό την υποδούλωση και τυφλή υποταγή στη θρησκεία. Ομάδες ακραίων φανατικών χριστιανών, αλλά και αιρέσεις (π.χ. Μάρτυρες του Ιεχωβά), προβάλλουν μετ' επιτάσεως την εσχατολογία του έργου, βιώνουν από τώρα τον Αρμαγεδδώνα που έρχεται οσονούπω, μάχονται με τον μαγικό αριθμό 666, του Αντιχρίστου, που υπάρχει στο κείμενο και οραματίζονται να είναι στο σύνολο 144.000 πιστών του Θεού, που θα σωθούν (άγνωστο το εάν θα συμπεριλαμβάνονται σε αυτόν τον αριθμό και κάποιοι από τα δισεκατομμύρια των ανθρώπων που έζησαν προ Χριστού, π.χ. ο Σωκράτης, το εάν ο αριθμός αυτός έχει κλείσει και επομένως άδικα μάχονται και πασχίζουν κ.ο.κ.). Πάντως, όπως και να έχει το πράγμα, η Αποκάλυψη του Ιωάννη, που εκφράζει ίσως την καθολική αγωνία του ανθρώπου όλων των εποχών, κατά τρόπο μυστηριώδη, απασχολεί από αιώνες πολλούς. Κεντρίζει το ενδιαφέρον για μελέτη, έρευνα, θέσεις, αντιθέσεις, μεταφράσεις, συζητήσεις. Σπουδαία είναι η συμβολή στην απόδοση του έργου στην νεοελληνική γλώσσα του Γιώργου Σεφέρη, του Οδυσσέα Ελύτη και πολλών Θεολόγων και Κληρικών. Γεραίρω την προσπάθεια του Νίκου Παπακώστα. Η απόδοση, που επιχείρησε, υπήρξε άκρως επιτυχής. Αν και απέδωσε το όλο έργο πιστά, όχι ελεύθερα, με ακρίβεια, διαφαίνεται στην εργασία του λογοτεχνική χροιά ικανού επιπέδου. Δεν αφαίρεσε τίποτε από το έργο και δεν προσέθεσε τίποτε δικό του. Στη μετάφραση αυτή διαφαίνεται ικανή τέχνη σε ελεύθερα σχήματα, η οποία δένει την έμπνευση και πειθαρχεί την τολμηρή πρωτοτυπία. Στίχοι με ενάργεια, χρωματισμός των πολλών εικόνων του έργου και πειθαρχία στην αίσθηση της ισορροπίας του απέριττου και της αρμονίας. Η μετάφραση αυτή και η έμμετρη απόδοσή της είναι θρησκευτικά ωφέλιμη και λογοτεχνικά χρήσιμη. Βοηθάει, επίσης, όσους θέλουν να διαβάσουν το έργο του Ιωάννη και έχουν δυσκολία με την δυσνόητη εκφορά της αμφισημίας και της προφητικής εσχατολογίας του πρωτότυπου έργου. Κλείνοντας το κριτικό τούτο σημείωμα, τολμώ και μία πρόβλεψη, που τώρα μοιάζει έωλη και αίολη: Εάν η εργασία αυτή του Νίκου Παπακώστα έχει εκδοτική επιτυχία, βοηθούμενη, όπως της αξίζει, είναι ικανή από μόνη της, με την εκλαϊκευση και με τη δύναμη και γοητεία που έχει και έλκει η ποίηση, να απομυθοποιήσει την Αποκάλυψη, να διαρρήξει τα δεσμά του φόβου και του τρόμου, που αυτή προκαλεί και να την καταντήσει ευχάριστο λαϊκό ανάγνωσμα, με άκρατα μυθολογικά στοιχεία και με θεολογικό περιεχόμενο και σκοπό. Έρρωσο, Νίκο και δημιούργει!