Η δύναμη του Λόγου

Γράφει ο Αυγερινός Ανδρέου

Παρατηρείται τις τελευταίες δεκαετίες η κάμψη της δύναμης του λόγου, η χαλαρότητα, η προχειρότητα, η τηλεγραφική εκφορά και η σχεδόν αποστροφή σε αυτόν, ακόμη και από εκείνους τους ανθρώπους, οι οποίοι εξ επαγγέλματος, εκ λειτουργήματος ή εκ παραδόσεως τον υπηρετούν. Και όλα αυτά, βέβαια, συμβαίνουν ατη Χώρα του Περικλή, του Δημοσθένη, του Αισχίνη, του Ισσοκράτη, του Δεληγιώργη, του Χαρ. Τρικούπη, του Ελ. Βενιζέλου, του Γ. Παπανδρέου, του Ρέπουλη, του Δημητρακόπουλου, του Δημ. Γούναρη και τόσων άλλων, οι οποίοι με τη ρητορική τους δεινότητα, με τη δύναμη του λόγου, σφράγισαν τις εποχές τους. Το παρόν δυστυχώς δεν είναι άξιον του παρελθόντος. Μετριότητες στη δημόσια εμφάνιση και στην πνευματική δράση μαραίνουν ακαλλιέργητο το λουλούδι του πνευματικού κάλλους των προγόνων, οι οποίοι μάλλον δεν αναγνωρίζουν τους πνευματικούς απογόνους τους.
(2/6/2011)
Στο πολιτικό βήμα, στον θρησκευτικό άμβωνα, στην εισαγγελική έδρα, που παλαιότερα απλωνόταν πνευματικό φως, έχουν απομείνει λύχνοι ημίφωτος, στο οποίο κινείται η χθαμαλότητα, η μετριότητα, η προχειρότητα, η αντιπνευματικότητα και η πρακτικότητα.
Έχει περιπέσει εις ψόγον και ταπεινωτική ανυποληψία η Μούσα Καλλιόπη, η οποία εις μάτην περιμένει φιλικό χαιρετισμό, περιερχομένη σεμνώς Βουλευτήρια, Δικαστήρια, Ναούς. Δεν καταδέχονται να την προσέξουν, να στρέψουν το βλέμμα τους σ' αυτήν, την αποστρέφονται άκομψα! Κι αυτή ταπεινωμένη, αλλά έντιμος, περιδιαβαίνει από τον περίβολο της Παλαιάς Βουλής, στην Πνύκα και φωλιάζει στα ερείπια του παλαιού Κακουργοδικείου.
Όποιος έχει πρόσβαση σε μη διορθωμένα πρακτικά της Βουλής των Ελλήνων και διαβάσει μερικά από αυτά (για μελέτη ούτε λόγος, λόγω της ενδείας τους δεν χρειάζεται), διαπιστώνει αυτοστιγμεί, όχι μόνον τον ξύλινο λόγο των βουλευτών, αλλά και την πυργωμένη αμάθεια, την απύθμενη άγνοια της γλώσσας και του συντακτικού. (Παράδειγμα: - Δεν ετέθη τέτοιο θέμα, κύριε συνάδελφε. Απάντηση: το τ ί θ ω! εγώ τώρα). Η τέτοια ενατένιση των πραγμάτων, σε συστοιχία με το εύκαμπτον της συνειδήσεως, το ευάλωτον των αξιωμάτων, την επιβολή της αναξιότητας και το εύθραυστον των θεσμών, φέρει την εθνική και κοινωνική ερείπωση, γνέφει στην γλαύκα να κλαίει επί των ερειπίων, που οι πολιτικοί σώρευσαν και έπλασαν, κατά τον σοφότατο Αλ. Παπαδιαμάντη. Η αγάπη, η καλλιέργεια και η παράδοση του λόγου είχε βαθειές ρίζες στον ελληνικό λαό. Ο αγράμματος μπορεί να μην εσυγκινείτο από κλασσική μουσική, αλλά ενδιαφερόταν για τον ωραίο λόγο. Εκ διαθέσεως και εκ πηγαίου αισθήματος λάτρευε την ευφράδεια και τον έξυπνο λόγο. Οι παλαιότεροι θα θυμούνται σκηνές στο καφενείο του χωριού, όπου ένας εγγράμματος διάβαζε στους συγκεντρωμένους σιωπηλούς ακροατές ένα σπουδαίο άρθρο εφημερίδας, μια αγόρευση ενός Εισαγγελέως ή ενός Συνηγόρου μιας πολύκροτης δίκης, έναν λόγο κάποιου πολιτικού κ.τ.τ. Θα μπορούσε να ισχυρισθεί κάποιος (και θα είχε εν μέρει δίκιο) ότι για το κατάντημα αυτό δεν ευθύνονται μόνον όσοι εξ επαγγέλματος ή εκ παραδόσεως υπηρετούν τον λόγο, αλλά η συνόλη αντιπνευματική εποχή, στην οποία ο βαθύς στοχασμός λογίζεται περιττή πολυτέλεια, η σύλληψη και ανάπτυξη του ορθού λόγου σε ωραίες διασταυρώσεις ανεδαφική απώλεια πολυτίμου χρόνου και η οποία εποχή από μόνη της εμπεριέχει τη νοθεία της αρετής και την κιβδηλεία των αξιών.
Ύστερα είναι τα Μ.Μ.Ε., το διαδίκτυο, η κινητή τηλεφωνία (S.M.S.κ.τ.τ.), τα οποία εξ ορισμού είναι οδοστρωτήρες του ορθού λόγου και της πευματικότητας εν γένει. Είπαμε ότι εν μέρει εξηγούνται και δικαιολογούνται οι αξιακές αυτές εκπτώσεις του λόγου, γιατί κατά το άλλο μέρος θα πρέπει να ανθίστανται σθεναρώς οι τον λόγον διακονούντες και θα πρέπει να τον υπερασπίζωνται ικανώς. Παλαιότερα δεν υπήρχε πρόταση Εισαγγελέως σχεδόν μονολεκτική περί της ενοχής ή μη κατηγορουμένου ακόμη και για τα συνήθη πλημμελήματα ( απάτη, υπαιξέρεση, πλαστογραφία, κλοπή κλπ), Ο Εισαγγελέας, ιστάμενος πάντοτε, αγόρευε επί ικανόν χρόνον, με δεινότητα, με επιχειρήματα, με ιστορικές και λογοτεχνικές αναφορές, με γνωμικά της αρχαιότητητος ή της ύστερης εποχής, με επιμέλεια, αλλά και με μαχητικότητα, με τη δριμύτητα του Δημοσθένη και με την ευτολμία του Κικέρωνος, με τη ρητορική δεινότητα του Χρυσοστόμου, με τους "Ολύμπιους" κεραυνούς στα χείλη και την ευψυχία και ίσως την επιείκεια στην καρδιά, με την εναλλαγή των τόξων στη φαρέτρα του και πρότεινε τέλος την αθώωση ή την ενοχή του κατηγορουμένου.
Απόλυτη σιγή επικρατούσε στην αίθουσα του Δικαστηρίου και τα βλέμματα όλων ήταν εστραμμένα επί των κινουμένων χειλέων του αγορεύοντος λειτουργού της Θέμιδος, αυξομειμουμένης της εντάσεως των συναισθημάτων και της συγκινήσεως όλων ομορρόπως προς τα λεγόμενα και μετ' επιτάσεως αναλυόμενα. Τώρα, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, έχουμε το θλιβερό φαινόμενο ο Εισαγγελέας της έδρας, συνήθως καθήμενος, να προτείνει με λίγες λέξεις και πλειστάκις μονολεκτικώς: -Αθώος! Ή - ένοχος! Το πώς και διατί κλπ. θεωρούνται περιττά και άχρηστα.
Παρήγορο είναι το γεγονός ότι πολλοί δικηγόροι μάχονται και θεραπεύουν τον λόγο στην εποχή μας, παρά τις αντιξοότητες και τις δικαστικές πιέσεις για την συντόμευση ( διάβαζε αχρήστευση) του λόγου. Και το πράττουν καμμιά φορά με ευφυΐα και ειρωνεία. - Συντομεύετε, κύριε συνήγορε, έχουμε και άλλες υποθέσεις να εκδικάσουμε, είπε ο Πρόεδρος του Δικαστηρίου. Και ο συνήγορος: - Συντομεύω κύριε Πρόεδρε. Έχω δίκαιον, ο αντίδικος άδικον. Υμείς καλός Δικαστής!
Σε άλλη περίπτωση: - Δεν ομιλώ καθόλου, κύριε Πρόεδρε, αρκεί να μου υποσχεθείτε την αθώωση του εντολέως μου! Όλες οι ελπίδες μας για την καλλιέργεια του προφορικού λόγου εναποτίθενται στους νέους δικηγόρους, οι οποίοι θεωρώ ότι θα ακολουθήσουν τις λαμπρές παραδόσεις και επιδόσεις των παλαιοτέρων και όσων δεν ζουν πλέον, θα διακονήσουν με ιερό πάθος τη ρητορεία και με την περίπλοκη αυτή, αλλά ωραία τέχνη, θα βοηθούν πάντα στην καθαρή ιδέα της θεωρητικής συλλήψεως της δικαιοσύνης και στην πρακτική απονομής της, στην ιδέα δηλαδή της άκρατης αλήθειας, με πόθον ίδιον με αυτόν της ελαφίνας, η οποία επιποθεί και επιζητεί τις διαυγές πηγές των υδάτων.
Ο Αυγερινός Ανδρέου είναι Δικηγόρος-Πρώην Πρόεδρος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών